W 2013 roku
mija 110 lat od narodzin i 40 lat od śmierci Douglasa Douglasa-Hamiltona, 14.
księcia Hamilton, który 80 lat temu dokonał niebywałego wyczynu w historii
lotnictwa. Był jednym z dwóch ludzi, którzy jako pierwsi przelecieli ponad
szczytem Mount Everestu. Szerzej znany historykom stał się jednak za sprawą
wydarzeń, które nastąpiły kilka lat później. Kluczową rolę odegrał w nich
Rudolf Hess.
Douglas Douglas-Hamilton urodził
się 3 lutego 1903 r. w Londynie. Był synem Alfreda Douglasa-Hamiltona, 13.
księcia Hamilton i Niny Benity Poore. Nauki pobierał w słynnym Eton College i
Balliol College w Oksfordzie. Reprezentował Uniwersytet Oksfordzki w boksie.
Później zdobył tytuł mistrza Szkocji amatorów w wadze średniej.
Douglas Douglas-Hamilton.
Dopóki żył jego ojciec, Douglas
używał tytułu markiza Douglas i Clydesdale. W latach 1930-1940 zasiadał w Izbie
Gmin, gdzie reprezentował okręg East Renfrewshire, jako poseł Partii
Konserwatywnej. W 1935 r. przez pewien czas pracował jako górnik, pod
nazwiskiem Hamilton, w jednej z rodzinnych kopalni węgla w Lanarkshire. W 1937
roku poślubił lady Elisabeth Ivy Percy, która urodziła mu pięciu synów. Trzy
lata później, w związku ze śmiercią ojca, objął tytuł 14. księcia Hamilton i
11. księcia Brandon. W 1940 został również Lordem Stewardem Dworu Królewskiego,
którą to funkcję pełnił do 1964 roku.
Kariera lotnika
Na początku lat dwudziestych XX
wieku książę Hamilton zainteresował się lotnictwem. W latach 1927-1936 był dowódcą
602. eskadry w ochotniczej rezerwie Królewskich Sił Powietrznych (RAuxAF).
Obejmując tę funkcję stał się najmłodszym w owym czasie brytyjskim dowódcą
eskadry. W późniejszym okresie znacząco przyczynił się również do powstania
wytwórni statków powietrznych Scottish Aviation Limited w Prestwick, South
Ayrshire.
3 kwietnia 1933 r. Douglas-Hamilton
i porucznik RAF David McIntyre dokonali wspólnie pierwszego przelotu nad
najwyższą górą świata – Mount Everestem. Lecieli dwoma oddzielnymi samolotami.
Książę Hamilton pilotował dwupłatowy samolot Westland PV-3 z otwartym kokpitem.
Za swój
udział w przedsięwzięciu otrzymał w 1936 r. Krzyż Sił Powietrznych. W następnym
roku opublikowana została jego książka o przelocie nad Mount Everestem,
zatytułowana The Pilot's Book of Everest.
Samolot pilotowany przez księcia Hamiltona w trakcie wyprawy ponad szczyt
Mount Everestu.
Po wybuchu drugiej wojny światowej
Douglas-Hamilton służył w randze komodora lotnictwa. Objął komendę nad Korpusem
Szkolenia Powietrznego oraz odpowiadał za obronę powietrzną północnej Anglii i
południowej Szkocji. Jego trzej bracia także służyli w RAF, każdy z nich co
najmniej na stanowisku dowódcy eskadry.
10 maja 1941 r., w odległości
zaledwie 12 mil od posiadłości księcia Hamiltona w Dungavel, wylądował na
spadochronie Rudolf Hess, drugi zastępca Adolfa Hitlera. Chwilę wcześniej
wyskoczył z samolotu myśliwskiego BF 110, produkcji Messerschmitta, którym
dostał się z Augsburga nad terytorium Szkocji. Maszyna ta została wyposażona w dwa
dodatkowe odrzucane zbiorniki, mieszczące w sumie 1800 litrów benzyny, dzięki
czemu możliwe było przebycie nią tak dużego dystansu. Pilot miał na sobie
mundur kapitana Luftwaffe, który na lotnisku zabrał z garderoby Helmuta Kadena,
o czym nie omieszkał poinformować właściciela, w jednym ze swoich
„pożegnalnych” listów.
Kiedy lekko kontuzjowany Hess dotarł
na ziemię, pierwszą osobą, jaką spotkał na Wyspach Brytyjskich był uzbrojony w
widły rolnik David McLean. Farmer zabrał go do swojego gospodarstwa, gdzie
wkrótce zjawili się funkcjonariusze Gwardii Krajowej. Zaprowadzili przybysza
przed oblicze majora Grahama Donalda, zastępcy dowódcy oddziału Royal Observer
Corps. Hess przedstawił się Donaldowi jako kapitan Alfred Horn, w istocie było
to imię i nazwisko jego szwagra. Hess obwieścił, iż ma do przekazania niezwykle
ważną, tajną wiadomość dla księcia Hamiltona. Przekonywał, iż poznał księcia
podczas igrzysk olimpijskich w Berlinie, w roku 1936. Przesłuchujący go major
Donald już wtedy domyślił się, że Horn to fałszywe nazwisko, i że
najprawdopodobniej ma do czynienia z Rudolfem Hessem. Swoim spostrzeżeniem
podzielił się z Douglasem-Hamiltonem, gdy powiadamiał go o przybyciu
tajemniczego Niemca, który tak bardzo nalegał na spotkanie z księciem.
Niefortunna znajomość
Książę Hamilton w 1936 r. gościł w
Berlinie jako członek brytyjskiej delegacji parlamentarnej podczas letnich
igrzysk olimpijskich. Spotkał wtedy wielu wysoko postawionych przywódców
niemieckich, wśród nich Adolfa Hitlera i Hermana Göringa, który oprowadził go
po kilku kluczowych bazach Luftwaffe. Poznał też Albrechta Haushofera,
pracownika niemieckiego MSZ, który doradzał Hessowi w sprawach polityki
zagranicznej. Najprawdopodobniej nie miał jednak okazji poznać samego Hessa,
choć nie jest wykluczone, że widzieli się przelotnie na jednym lub kilku
przyjęciach.
Znajomość Douglasa-Hamiltona i
Albrechta Haushofera w następnych latach się rozwijała. Panowie korespondowali
i odwiedzali się wzajemnie. Książę miał też okazję poznać ojca Albrechta, profesora
Karla Haushofera, przyjaciela i politycznego mentora Rudolfa Hessa.
Rudolf Hess (z prawej) i Karl Haushofer – ojciec Albrechta.
W lipcu 1939 roku Douglas-Hamilton
otrzymał od swojego niemieckiego przyjaciela list, w którym ten ostrzegał
księcia przed zbliżającą się wojną. Albrecht Haushofer opisał koncepcję
zapobieżenia konfliktowi, w której zasadniczą rolę miałaby odegrać Wielka
Brytania. Zjednoczone Królestwo powinno zdaniem Haushofera przedstawić plan
pokojowy, uwzględniający przyznanie niektórym europejskim państwom,
reprezentującym każdą ze stron potencjalnego konfliktu, statusu militarnych
strażników pokoju. Zgodnie z prośbą nadawcy, książę Hamilton przedstawił ów
list brytyjskiemu ministrowi spraw zagranicznych, lordowi Halifaxowi. Pokazał
go także ówczesnemu premierowi Neville'owi Chamberlainowi oraz Winstonowi
Churchillowi, który stwierdził, że jest już za późno i wojny z Niemcami nie da
się uniknąć.
W drugim roku wojny, 23 września
1940, czyli w trakcie powietrznej bitwy o Anglię, Albrecht Haushofer w
porozumieniu z Hessem napisał do Hamiltona kolejny ważny list. W jego treści
proponował księciu spotkanie w Lizbonie, stolicy neutralnej Portugalii, gdzie
mogliby porozmawiać o hipotetycznych warunkach, niezbędnych do zawarcia rozejmu
pomiędzy Trzecią Rzeszą, a monarchią brytyjską. Po sześciu tygodniach list ten
został przechwycony przez Wydział Cenzury brytyjskiego Ministerstwa Informacji.
Jego oryginał przesłano do MI5, a kopię do Ministerstwa Spraw Zagranicznych,
czyli Foreign Office.
W Foreign Office sprawą listu zajęto
się dość opieszale. Jednocześnie urzędnicy ministerstwa nie mieli nic
przeciwko, żeby przekazać list adresatowi. Użytek z listu postanowili natomiast
zrobić pracownicy kontrwywiadu. Księciu Hamiltonowi okazano go po raz pierwszy
dopiero w połowie marca 1941 r., czyli prawie pół roku po napisaniu.
Jednocześnie Douglas-Hamilton został poproszony o zaaranżowanie spotkania z
Haushoferem w Lizbonie i o wyciągnięcie od swego niemieckiego znajomego
wszelkich cennych informacji, w szczególności o warunkach, na jakich Niemcy
zgodziłyby się podpisać porozumienie. Zadanie miało na celu jedynie poznanie
stanowiska prezentowanego przez Haushofera, a nie podjęcie rzeczywistych
negocjacji pokojowych.
Książę Hamilton początkowo nie
kwapił się do tej misji. Oczekiwał, że otrzyma w tej sprawie oficjalny rozkaz,
jednak odpowiedziano mu, że powinien jechać do Portugalii jako ochotnik, by w
razie niepowodzenia całej akcji, brytyjskie władze mogły stwierdzić, że nie
działał z ich upoważnienia. Wreszcie książę zgodził się podjąć zadania, pod
warunkiem, że zostaną o nim poinformowani ambasador Wielkiej Brytanii w
Lizbonie oraz sir Alexander Cadogan, podsekretarz stanu w Foreign Office.
Pułkownik Tar Robertson, szef sekcji podwójnych agentów w MI5 zanotował w
kwietniu 1941 r., że Hamilton należy do grupy ludzi, którzy nadal wierzą, że
Wielka Brytania mogłaby ułożyć się z Niemcami, gdyby ich obecne władze zostały
zastąpione przez jakiś bardziej rozsądny rząd. Robertson wskazywał, iż Hamilton
jest dobrze przygotowany do swojej misji i że może naprawdę dobrze sprawić się
w Lizbonie.
Niespodziewany przybysz
W międzyczasie zdano sobie jednakże
sprawę z istnienia innego, znaczącego problemu, mianowicie: jak wiarygodnie
wyjaśnić Haushoferowi, że książę Hamilton odpowiada na jego list z ponad
półroczną zwłoką i dopiero teraz dąży do spotkania? Było jasne, że dla Niemca
sprawa będzie wyglądała podejrzanie, i że może on się domyślić, iż jest to
element gry angielskich służb wywiadowczych. Brytyjczycy nie wymyślili
usprawiedliwienia, które by przekonująco tłumaczyło wielomiesięczne milczenie
Douglasa-Hamiltona po wysłaniu przez Haushofera jego listu z września 1940 r. W
zaistniałej sytuacji przygotowania do lizbońskiego spotkania zostały
zawieszone, o czym poinformował księcia pułkownik lotnictwa D. L. Blackford, w
liście datowanym na 3 maja 1941 r. Dokładnie tydzień później, zupełnie
niespodziewanie dla Brytyjczyków, w Szkocji wylądował Rudolf Hess, jeden z
najważniejszych przywódców Trzeciej Rzeszy.
Wrak Messerschmitta, którym Hess przyleciał do Szkocji.
Do pierwszego spotkania niemieckiego
przybysza z księciem Hamiltonem doszło rankiem 11 maja 1941 r. w koszarach
Maryhill. Kiedy na prośbę Hessa panowie zostali sami w pokoju, ten odniósł się
do znajomości księcia z Albrechtem Haushoferem, a następnie powiedział „Nie
wiem, czy mnie pan poznaje, ale jestem Rudolf Hess” (S. McGinty, Sekretne
życie... str. 71). W dalszej części konwersacji Niemiec przekonywał swego
rozmówcę, że przyleciał z misją pokojową. Jego zdaniem zawarcie rozejmu
pomiędzy Wielką Brytanią i Trzecią Rzeszą mogłoby oszczędzić obydwu krajom
niepotrzebnych ofiar, w sytuacji, kiedy według Hessa zwycięstwo Niemiec i tak
jest pewne.
Nie chcąc być posądzonym o potajemne
spiskowanie z nazistami, Douglas-Hamilton jeszcze tego samego wieczora poleciał
na spotkanie z Winstonem Churchillem, który pełnił już wtedy funkcję premiera.
Początkowo premier lekceważąco przyjął wiadomość o przybyciu niemieckiego
dygnitarza. Miał na ten wieczór zaplanowane oglądanie filmu „Bracia Marx na
Dzikim Zachodzie”. Nakazał więc księciu Hamiltonowi poczekać z dalszymi
wyjaśnieniami, mówiąc „Cóż, Hess czy nie Hess, idę obejrzeć braci Marx” (S.
McGinty, Sekretne życie... str. 74). Dopiero po projekcji filmu, Churchill
przez trzy nocne godziny dokładnie wypytał księcia o szczegóły całej sprawy.
Douglas-Hamilton uczestniczył w
rozmowach z Rudolfem Hessem jeszcze dwukrotnie, 13 i 14 maja. Rozmowy te
prowadził Ivone Kirkpatrick, były brytyjski ambasador w Berlinie i ekspert
Foreign Office do spraw Niemiec. Były zastępca Führera
obarczał Anglię winą za wybuch wojny. Był ponadto przekonany, iż zgodnie z
przewidywaniami Hitlera, Wielka Brytania prędzej czy później polegnie w starciu
z Niemcami, które wkrótce będę dysponowały ogromną liczbą samolotów i okrętów
podwodnych. Skoro wynik wojny jest przesądzony, to on, Hess pragnie doprowadzić
do zawarcia rozejmu, by oszczędzić cierpień i ofiar brytyjskiemu społeczeństwu.
Imperium Brytyjskie i Trzecia Rzesza powinny dokonać podziału stref wpływów,
przy czym kontynentalna Europa miałaby znaleźć się w strefie wpływów
niemieckich. Hess zapowiedział również, że podpisanie porozumienia pokojowego
możliwe będzie dopiero po zmianie rządu w Zjednoczonym Królestwie, jednak nie umiał
sprecyzować, co miałoby do tej zmiany doprowadzić.
Donkiszoteria samozwańczego posłańca
Brytyjczycy szybko zorientowali się,
że z zawiłych wywodów Hessa niewiele tak naprawdę wynika. Po swoim pierwszym
spotkaniu z nim, Ivone Kirkpatrick skarżył się Anthony'emu Edenowi, nowemu szefowi
Foreign Office, że Hess „mówił przez prawie godzinę, ale nic [konkretnego] nie
powiedział” (S. McGinty, Sekretne życie... str. 75). Kirkpatrick zapisał też
później w swoich wspomnieniach, iż miał wrażenie, że Hess jest bardzo mało
zorientowany w rzeczywistych planach Hitlera. Wszystko wskazywało również na
to, że Rudolf Hess faktycznie udał się do Szkocji bez wiedzy Führera i nie
dostał od niego pełnomocnictwa do prowadzenia rokowań pokojowych. 13 maja w
Niemczech wydano wszak oficjalne oświadczenie, z którego wynikało, iż Hess od
lat zmagał się z zaburzeniami psychicznymi i, że „ten idealista padł ofiarą
tragicznych halucynacji. Ta sytuacja nie będzie miała żadnego wpływu na
kontynuowanie wojny” (S. McGinty, Sekretne życie... str. 87).
Jednak kolejni Brytyjczycy, niekiedy
wysoko postawieni jak lord Simon pełniący funkcję Lorda Kanclerza czy lord
Beaverbrook, minister zaopatrzenia, spotykali się w następnych miesiącach z
Rudolfem Hessem. Spotkania te miały na celu jedynie wyciągnięcie z Niemca jak
największej ilości informacji, chociażby na temat potencjału wojennego Trzeciej
Rzeszy czy niemieckich planów wojennych.
Dalszych spotkań z Hessem unikał
natomiast książę Hamilton. Cała ta sprawa zaszkodziła jego reputacji. Sytuację
pogorszył jeszcze fakt, że Duff Cooper, minister informacji, błędnie
poinformował BBC, iż list który Hamilton otrzymał z Niemiec na krótko przed
przylotem Hessa, został osobiście napisany przez zastępcę Führera.
Douglas-Hamilton, pozostając w służbie w RAF, musiał bronić się przed
oskarżeniami o nielojalność wobec władz i o przyjaźń z zastępcą Hitlera.
Zmęczony całym zamieszaniem wokół swojej osoby miał prowokacyjnie zapytać
Churchilla: „Co pan powie swojej żonie, jeśli prostytutka zarzuci panu ręce na
szyję?” (S. McGinty, Sekretne życie... str. 81)
Po wojnie
W 1946 r. książę Hamilton otrzymał odznaczenie Rycerza Wielkiego Krzyża
Królewskiego Orderu Wiktorii. W tym samym roku zakupił Lennoxlove House, który
stał się siedzibą książęcego rodu Hamilton. W 1951 r. został kawalerem
szkockiego Orderu Ostu. W latach powojennych Douglas-Hamilton pełnił wiele
różnych funkcji. Był między innymi dyrektorem Scottish Aviation, prezesem
towarzystwa ubezpieczeniowego Norwich Union Life, prezesem Air League,
członkiem Królewskiego Towarzystwa Geograficznego i Lordem Wysokim Komisarzem
Zgromadzenia Ogólnego Kościoła Szkocji. Od roku 1948 piastował stanowisko
honorowego rektora University of St Andrews.
A Hess? Podejmując swój samotny lot
miał nadzieję, że doprowadzi do zawarcia rozejmu między Wielką Brytanią i
Niemcami. W ten sposób chciał odbudować swoją słabnącą pozycję na dworze
Hitlera. Nie udało mu się zrealizować zadania, które sobie postawił. W
kolejnych latach wojny popadał w coraz większą paranoję m. in. obawiając się,
że serwowane mu przez Brytyjczyków jedzenie może zawierać truciznę. Ogromnych
trudności nastręczało mu uświadomienie sobie, że jest już tylko jeńcem
wojennym, pozbawionym realnego wpływu na dalszy przebieg wojny. Po jej
zakończeniu Rudolf Hess był jednym z oskarżonych w procesie norymberskim. Za
uczestnictwo w spisku przeciwko pokojowi i udział w zbrodniach przeciw
pokojowi, to jest z rozdziału pierwszego i drugiego aktu oskarżenia, skazano go
na dożywocie. Dożywszy 93 lat zmarł w 1987 r. w berlińskim więzieniu Spandau,
oficjalnie na skutek samobójstwa, ale jego tajemniczy zgon do dziś budzi
kontrowersje. Doliczając czas pobytu na Wyspach Brytyjskich, Hess spędził w
niewoli ostatnie 46 lat swojego życia.
Książę Douglas Douglas-Hamilton
zapisał się w historii przede wszystkim za sprawą dwóch wydarzeń. Po pierwsze,
dokonał historycznego przelotu nad Mount Everestem. Po drugie, mimowolnie stał
się ważnym ogniwem mglistego planu pokojowego, który Rudolf Hess próbował
wcielić w życie podejmując swą dziwaczną misję w maju 1941 r. Można więc
powiedzieć, że w tym drugim przypadku książę Hamilton nieco przypadkowo wpadł
na karty historii drugiej wojny światowej.
Książę przeżył siedem dekad i zmarł
czterdzieści lat temu, 30 marca 1973 r. Jego najstarszy syn, Angus
Douglas-Hamilton został wówczas piętnastym księciem Hamilton.
Heinrici
Bibliografia:
- Joe J. Heydecker, Johannes Leeb, Proces w Norymberdze, Świat Książki, Warszawa 2009
- Laure Joanin-Llobet, Siedmiu ze Spandau, Świat Książki, Warszawa 2010
- Stephen McGinty, Sekretne życie Rudolfa Hessa, ZNAK litera nova, Kraków 2012
- http://arcre.com/archives/74-hess – dostęp 26.07.2013
- http://www.auschwitz.dk/hess.htm – dostęp 26.07.2013
- http://www.bbc.co.uk/news/magazine-17588632 – dostęp 26.07.2013
- http://www.douglashistory.co.uk/history/douglas14thdukeofhamilton.htm – dostęp 26.07.2013
- http://en.wikipedia.org/wiki/Douglas_Douglas-Hamilton,_14th_Duke_of_Hamilton – dostęp 26.07.2013
- http://www.historyplace.com/worldwar2/biographies/apr-hess-cal.htm – dostęp 26.07.2013
- http://www.scotsman.com/news/reported-statement-by-hess-1-465177 – dostęp 26.07.2013
- http://www.scottish-places.info/people/famousfirst967.html – dostęp 26.07.2013
- http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/GERhamilton.htm – dostęp 26.07.2013
- http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_osi/hess.html – dostęp 26.07.2013
- http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/defence/9149066/Report-into-Rudolf-Hess-death-fails-to-answer-unexplained-questions-about-Nazi-prisoners-suicide.html – dostęp 26.07.2013
- http://www.undiscoveredscotland.co.uk/usbiography/d/douglasdouglashamilton.html – dostęp 26.07.2013
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz